Zijn Oekraïense vluchtelingen welkom in het VK? ‘Dit systeem is vreselijk’ (2024)

Ze heeft de twee oude slaapkamers van haar volwassen kinderen al uitgemest en hun spulletjes verkocht op de car boot sale, een rommelmarkt vanuit de achterbak van je auto. Binnenkort komen er zelfs professionele schoonmakers, Penny Hynds heeft ze speciaal voor haar Oekraïense gasten besteld. „Ze vroegen een paar keer of het hier wel schoon zou zijn, blijkbaar vinden ze dat heel belangrijk”, zegt ze.

Penny Hynds woont met haar man in Weston-super-Mare, een badplaats aan de Engelse westkust, en ze verwachten binnenkort een Oekraïense vrouw met haar twee kinderen en haar moeder. Hynds heeft hen geholpen met hun visumaanvragen. „We deden één aanvraag voor het hele gezin, later begrepen we dat het per persoon moest. Dat hebben we een dag later alsnog gedaan. We hopen maar dat die aanvragen elkaar niet in de weg zitten”, vertelt Hynds aan de telefoon. Informatie over de procedure is lastig te achterhalen, dus ze haalt veel van sociale media. „We zijn net blinden die blinden helpen, maar iedereen doet ontzettend zijn best.”

Nu het VK de Europese Unie heeft verlaten kan het ook zelfstandig de regels bepalen bij de opvang van vluchtelingen van grote internationale crises. En waar de EU-landen Oekraïners voor drie jaar toelaten zonder extra papierwerk, heeft de Britse regering visa wel verplicht gesteld, vanwege „veiligheidsoverwegingen”. Uit angst de controle te verliezen op wie het land binnenkomt.

Premier Boris Johnson bezocht afgelopen weekend Kiev en zegde Oekraïne opnieuw extra wapens en raketafweersystemen toe. En Johnson belt bijna elke dag met president Zelensky om hem steun te betuigen. Maar het contrast tussen die politieke steun en de praktische gang van zaken rond de opvang van Oekraïense vluchtelingen in het VK is groot. Want rond de visaprocedures is een administratieve chaos ontstaan.

De aanmeldprocedures zijn lastig te begrijpen – voor zowel Oekraïners als voor Britten – en de afwikkeling duurt lang. Zo lang dat sommige Britten nu hotelkosten in Polen of Frankrijk betalen voor Oekraïners die eigenlijk bij hen in het VK zouden verblijven, maar moeten wachten op hun visum. Britse vrijwilligers in Polen vertellen dat vluchtelingen zelfs papieren over hun hypotheek in Oekraïne moeten aanleveren. In het Engels.

Extra kamer

Voor een verblijfsvergunning moeten Oekraïners familie hebben in het VK of een sponsor: iemand bij wie ze tenminste een half jaar kunnen wonen. Een bedbank in de woonkamer voldoet niet, sponsoren moeten op zijn minst een eigen kamer kunnen bieden. Verder is bijna alles toegestaan, van logeerkamer tot vakantiehuisje, zolang het maar veilig is, verwarmd en de vluchtelingen toegang tot een keuken en badkamer hebben.

Penny Hynds is zo’n sponsor en voor haar is het nu afwachten. Al bijna vier weken. Gelukkig zijn ‘haar’ Oekraïners veilig, ze zijn vanuit hun woonplaats vlakbij de Oekraïense hoofdstad Kiev naar Frankrijk gereden en zitten in een appartementje waar ze voorlopig mogen blijven.

Ze gebruiken de vertaalfunctie van Google om elkaar te begrijpen. „Als we videobellen is het vooral veel vriendelijk lachen en zwaaien.” Ze willen graag naar het VK omdat ze er goede verhalen over hebben gehoord, maar inmiddels twijfelt de Oekraïense moeder of ze welkom zijn. Hynds: „Ze denkt dat het VK hen niet wil hebben. Ik geef haar geen ongelijk, dit systeem is vreselijk.”

Enkele internationale hulporganisaties waarschuwen in een ingezonden brief in The Times dat de Britse bureaucratie „grote spanningen oplevert voor toch al getraumatiseerde Oekraïners en groeiende frustratie voor tienduizenden Britten die hen willen verwelkomen”. Ze roepen de overheid op om de visumregeling tijdelijk op te schorten.

Bij een steunactie voor Oekraïne in Londen pleitten demonstranten eerder deze maand voor opheffing van de visumplicht voor Oekraïense vluchtelingen in het Verenigd Koninkrijk.

Seizoenswerk

Inmiddels hebben meer dan 200.000 Britse huishoudens zich aangemeld om Oekraïense vluchtelingen in huis te nemen, maar volgens de recentste cijfers kregen nog maar 12.500 Oekraïners via het sponsorsysteem een visum toegewezen. Het aantal vluchtelingen met een gezinsvisum ligt hoger, met 28.500 toegewezen vergunningen, omdat dit systeem een paar weken eerder in de lucht was. In totaal zijn nu zo’n 12.000 Oekraïners aangekomen in het VK, terwijl bijna 80.000 visumaanvragen zijn gedaan.

Zijn de procedures zo complex om vluchtelingen te ontmoedigen, en is het VK dus minder gastvrij dan de regering wil doen voorkomen? Onhandig was dat Kevin Foster, onderminister van Binnenlandse Zaken, aan het begin van de oorlog op Twitter schreef dat Oekraïners „een visum voor tijdelijk seizoenswerk kunnen aanvragen”. Kom hier maar fruitplukken.

Het ministerie dat altijd gericht is geweest op het weghouden van illegale migranten, op ‘taking back control’, moet nu een andere houding aannemen en dat blijkt moeilijk. Vorige week bood verantwoordelijk minister van Binnenlandse Zaken Priti Patel haar excuses aan voor de „frustrerende” vertragingen. Het opzetten van een nieuw systeem „kost tijd”, zei ze.

Dit zijn opstartproblemen, zegt ook Conservatief Lagerhuislid Alicia Kearns, al heeft ze wel kritiek op de uitvoering. Zo zei ze in het Lagerhuis dat het opletten is dat „ook de kwetsbaarste vluchtelingen in aanmerking voor een visum komen”, omdat zij de weg op internet en sociale media minder goed weten. Op Facebook verschijnen berichtjes van Oekraïners op zoek naar Britse sponsors die iets weg hebben van contactadvertenties. Zoals van Olena en haar dochter van elf: „Wij hebben geen huisdieren en geen slechte gewoonten.”

Alicia Kearns, ze kwam in 2019 in het Lagerhuis en is lid van de parlementaire buitenlandcommissie van het parlement, heeft zich zelf ook als sponsor aangemeld. „Voor twee gezinnen. We wachten tot de visa doorkomen.” En in haar kiesdistrict koppelt ze sponsoren aan Oekraïners.

Kearns ziet nu meer Britten hun huizen beschikbaar stellen dan eerder voor Syriërs in een vergelijkbaar programma gebeurde - in lijn met het sentiment in andere Europese landen. „Veel mensen willen geen illegale immigranten, maar mailen ons nu dat we verder moeten gaan en meer vluchtelingen moeten opnemen. Het heeft volgens mij met een sterk ontwikkeld rechtvaardigheidsgevoel te maken. Ze vinden het oneerlijk dat president Poetin Oekraïne aanvalt.” Ze kennen Poetin, begrijpen de dreiging, meer dan bij Syrië het geval was.

Snellere integratie

Voor wie het uiteindelijk lukt om naar het VK te komen zijn de voorzieningen ruimhartig. Oekraïners krijgen gratis gezondheidszorg, sociale bijstand en hulp bij integreren. Gemeenten krijgen per vluchteling in elk geval het eerste jaar 10.500 pond (ruim 12.000 euro). Britten die iemand in huis nemen krijgen ook een vergoeding, van 350 pond (410 euro) per maand.

Opvang bij Britten thuis leidt tot snellere integratie in de samenleving, is de verwachting. Die verloopt soms problematisch, bijvoorbeeld bij Afghaanse evacuees die na de terugkeer van de Taliban naar Kabul vorige zomer naar het VK kwamen. Duizenden van hen wonen nog steeds in hotels omdat het niet opschiet met hun huisvesting.

Penny Hynds uit Weston-super-Mare kan niet wachten tot ‘haar’ gezin naar Engeland komt. Ze is bezig uit te zoeken wat de beste manier is voor hen om het Kanaal over te steken, omdat ze graag hun auto willen meenemen. En ze volgt een online training over omgaan met trauma’s. „Dat wordt straks de grootste uitdaging, om hen weer vertrouwen te geven en zich hier welkom en veilig te laten voelen.”

Correctie (12 april 2022): In een eerdere versie van dit artikel stond dat Weston-super-Mare aan de Engelse oostkust ligt. Dat klopt niet. De plaats ligt aan de westkust. Dat is hierboven aangepast.